معرفی چند آلات موسیقی و نواحی محلی کرمان
جوغ
چوغ سازی سنگی ازنوع کوبهای یک طرفه است که روی دهنه آن با پوست بز یا گوسفند میپوشاند. تا چند دهه قبل این ساز در بین گروهی از ساربانان و شتربانان استان رواج داشته است.
جاریگ
جاریگ به معنای جا یا مکان ریگ است و گاه به آن (بشکن) نیز میگویند. جاریگ از سازهای منحر به فردی است که در گروه خودصدا- پوست صداها قرار می گیرد.
جاریگ، سازی استوانه ای و کوچک است که بر دودهانه آن پوست می کشند و داخل آن مقداری سنگ ریزه می ریزند.
نوازنده در حال اجرای ریتم روی یکی از پوست ها، جاریگ را در حالتی شوک دار، بالا و پایین می کند و از برخورد ریگ ها با پوست بالا و پایین، صدایی را ایجاد می کند.
دُرَک
نوعی پوست صدای دوطرفه که توسط گروهی از کولیان سیرجان نواخته می شود؛ این ساز رابطی میان دایره و سازهای خانواده دهل است.
درک به وسیله تسمه ای چرمی به گردن نوازنده آویزان می شود و برعکس دهل، پوست ها موازی زمین قرار می گیرند و به جای چوب و ترکه با انگشتان دست نواخته می شود. معمولا بر بدنه این ساز، زنگوله ای با نخی از جنس کنف آویزان است و نوازنده در مواقعی زنگوله را روی پوست بالایی میگذارد تا در هنگام نواختن و لرزش پوست،صدای زنگ داری ایجاد شود یا بند آن را روی یکی از انگشتان دست می انداز تا در حین حرکت انگشتان، صدای زنگوله نیز شنیده شود.
تاس
سازی مسی است که دهنه آن را با پوست گوساله می پوشانند و با چون نواخته می شود. این ساز توسط دراویش نعمت اللهی کرمان اجرا می شود. تاس در بین دراویش قادری کردستان نیز رایج است.
نقاره
دو نوع نقاره در استان کرمان رایج است.
- نقاره سفالی: که در مناطقی مانند امیرآباد شول سیرجان، بافت، رابر و ارزوئیه رایج است.
- نقاره فلزی: در مناطقی مانند شهربابک و شهداد مورد استفاده قرار میگیرد.
نقاره نوازی به صورت روزانه و در دو نوبت قبل از طلوع آفتاب و هنگام غروب اجرا میشود در اصطلاح محلی به این نقارهها، طبل امامزاده میگویند و دلیل اجرای آن یادآوری شکوه و معنویت امامزاده میگویند. ریتم اجرایی این نوع نقاره برای مناسبتهای مختلف متفاوت ایت. در روستای دوران نیز از نقاره در مراسم عزاداری و همچنین برای نوبتنوازی استفاده میشود.
در این قسمت نگاهی به موسیقی نواحی کرمان را خواهیم داشت که چند اشعار محلی آنها را خواهیم گفت
مشک زنی
به همراه مشک زدن، ترانههایی خوانده میشود از جمله :
مشک میزنم مشکوله
مسکه به توش گلوله
مسکش مال مهمونه
دوغاش مال چوپونه
نغمات ساربانی و بعضی نغمات چوپانی
متاسفانه این نوع موسیقی در کرمان در حال انقراض است. در سابق کاروانهای شتر، حمل و نقل کالا و همچنین مسافران را در استان و خارج از آن برعهده داشتند.
ساربان برای هدایت و جمع کردن شترها و گوسفندان با نی محلی، آوازها و ملودیهایی را اجرا میکردند که از مهم ترین آنها میتوان به
- اشتر مرو ( برای آوردن شترها و خوردن آب بوده است.)
- اشتر خجو (برای جمع کردن شترها)
- اشتر قطار
- اشتر خزو
- اشتر رو
- گله هی و گله رو
اشاره کرد و هر کدام از این ملودیها هم کاربرد خاص خود را داشته است.
مراسم عروسی
این ترانهها بعضی اوقات در مراسم عروسی و به وسیله دو گروه یعنی اقوام داماد و عروس خوانده میشود. برای مثال:
گروه داماد میخوانند:
باغ بالا نو چه یه نومزاد کاکام بچه یه،
زن به کاکام زود بدین، آتیش به دنیا میکشه
و خطاب به عروس:
گل وخی چادر به سر کن حالا وقت رفتنه
گروه عروس میخوانند:
من نمیآم خونه بابام بهتره
خونه بابام نون و انجیر
خونه شوهر چوب و زنجیر
اینجا اتاقش چوقیه (چوبی است)
اینجا پلاسش ترکیه ( سیاه چادرش ترکی است)
من نمیآم والله بالله
مراسم لوکبازی
شخصی را به نام لوک (luk) (شتر مست) میآوردند، به تنش لباسهای رنگارنگ متعددی میپوشاندند. زنگولهای به گردنش آویزان میکردند تا به شکل شتر در بیاید. طبل و دهل میکوبیدند و به هر خانه که میرسیدند، جار (صدا) میزدند:
های لوک اومد
لوک ما لوکه هزار
خیمه زده در مرغزار
الله خدا بارون بده
الله خدا بارون بده
اهالی خانه هم ظرف آبی بر سر لوک میریختند و چون در زمستان باد سرد میوزید، با این کار ترحم خدا را جلب میکردند؛ این کار تا چهار شب ادامه داشت؛ شب چهارم هر خانه به آنها کاسه آرد و ارزن میداد و با آن کماچی درست میکردند، داخل آن هم مهرهای میگذاشتند؛ مهره، داخل کماچ هر کس بود، او را میزدند تا باران ببارد و کسی ضامن که او را کتک نزنند و اگر باران نمیآمد، ضامن را کتک میزند و همین طول میکشید که باران بیاید. آئینهای بارانبندی، بادبندی و بادگردانی نیز در بین برخی از عشایر استان رایج است.
حنابندون (حنابندی)
این ترانه توسط زنان و دختران و هنگام حنا بستن بر دست و پای عروس و داماد اجرا میشود. گاهی به صورت نمادین دست و سر کودکان را نیز حنا میکنند.
سازهای همراه: سرنا، دهل و جره، یا چنگ و تمپک، یا چنگقطی و تمپک.
دوماد حنات میبندیم
ور دست و پات میبندیم
اگه حنا نباشه
تنگ طلات میبندیم
و….